Luister jij wel eens naar muziek terwijl je haakt of iets anders creatiefs doet? Ik doe eigenlijk niet anders. Muziek staat bij mij thuis bijna 24/7 aan, maar hoe werkt dat eigenlijk in je brein? In deze blog duik ik in wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van muziek op creativiteit: wanneer helpt het, wanneer stoort het, en welke muzieksoort past het best bij creatieve taken zoals haken.
Muziek en creativiteit: een complexe relatie
Muziek is niet per se altijd “creativiteitsboost.” Onderzoek toont aan dat de relatie tussen muziek en creativiteit complex is en afhangt van meerdere factoren: welk soort muziek je luistert, je taak, je stemming en zelfs je persoonlijke voorkeur. In sommige situaties kan muziek je productiviteit en inspiratie versterken, terwijl het in andere situaties juist afleidt.
Uit een studie van de onderzoekers blijkt bijvoorbeeld dat achtergrondmuziek je creativiteit mogelijk kan remmen. In een studie deden mensen uiteenlopende woordpuzzels en wanneer er muziek speelde (gezongen of instrumentaal, bekend of onbekend) bleek hun creativiteit gemiddeld lager dan wanneer het stil was.
Aan de andere kant wijst ander onderzoek uit dat bepaalde typen muziek juist de creativiteit bevorderen: vooral “vrolijke” muziek (denk aan opwekkende, optimistische melodieën) kan het zogenaamde divergent denken stimuleren. Dat wil zeggen: je vermogen om outside of the box te denken.
Kortom: het effect van muziek op creativiteit verschilt sterk per context. Het is dus geen universele wet, maar eerder een “tool” die je met beleid kunt inzetten.
Welk soort muziek helpt bij creatieve taken?
Er is steeds meer bewijs dat bepaalde soorten muziek bijzonder geschikt zijn om creatief werk te ondersteunen:
- Vrolijke, optimistische muziek: Onderzoekers van de Radboud Universiteit en de University of Technology Sydney ontdekten dat deelnemers, die naar opbeurende muziek luisterden, beter scoorden op creatieve taken waarbij divergent denken belangrijk is.
- Instrumentale muziek: Omdat er geen zangteksten zijn, vraagt het luisteren minder energie van je brein, waardoor cognitieve bronnen vrijkomen voor creatieve gedachten. Zelf vind ik dat muziek in een vreemde taal fijn is om naar te luisteren als ik me ergens op moet concentreren.
- Rustige muziek met een passend tempo: Volgens Start2Create is muziek tussen ongeveer 50 en 80 beats per minuut ideaal om je hersenen in een relaxte alpha-staat te brengen. In die staat ben je minder kritisch en meer open voor nieuwe ideeën. Precies wat je nodig hebt voor creatieve flow.
Daarnaast merk je dat het luisteren naar muziek je stemming positief kan beïnvloeden. Door muziek ervaar je een oppepper, ontspanning of energie en dat kan je creatieve proces in gang zetten.
Wanneer kan muziek juist belemmerend zijn?
Muziek is niet altijd je stimulerend bij creativiteit. In sommige gevallen kan het zelfs contraproductief zijn:
- Taken die veel concentratie vereisen
Als je bezig bent met een taak die sterk analytisch is of veel aandacht vraagt (zoals het lezen van een ingewikkeld haakpatroon of het opschrijven van notities), kan muziek juist afleiden. Uit bovengenoemde studie blijkt dat mensen slechter presteerden op moeilijke woordpuzzels wanneer er muziek op de achtergrond was. - Muziek met zang of teksten
Liedjes met zang trekken vaak meer aandacht dan instrumentale muziek, zeker wanneer je hersenen al bezig zijn. De tekst kan onbewust meespelen in wat je aan het doen bent, en dat kan je creatieve proces onderbreken. - Te druk of variërend ritme
Muziek met veel variatie, harde pieken of sterke ritmische veranderingen kan je concentratie verstoren. In zulke gevallen gebruik je mogelijk meer cognitieve bronnen om de muziek “te verwerken” dan om je werk te doen. - Individuele verschillen
Niet iedereen reageert op dezelfde manier op muziek. Wat voor de één ontspannend is, kan voor een ander storend zijn. Onderzoek laat zien dat jouw voorkeuren, stemming en zelfs muzikale achtergrond bepalen hoeveel profijt je hebt van muziek tijdens creatief werk.
Waarom muziek creativiteit kan stimuleren volgens de wetenschap
Er zijn een paar verklaringen waarom muziek je creatieve processen kan ondersteunen:
- Arousal en emotie: Muziek kan je brein opwarmen en je stemming verbeteren, wat jouw creatieve flexibiliteit kan vergroten. Wanneer je je goed voelt, denk je breder en losser.
- Incubatie-effect: Soms kom je niet direct tot een oplossing. Tijdens creatieve pauzes — wanneer je even je gedachten laat afdwalen — kan muziek je helpen “los te laten” en inzichten te bevorderen. Dit fenomeen wordt in verschillende artikelen genoemd.
- Dopamine en beloning: Het luisteren naar muziek activeert het beloningssysteem van je hersenen. Dopamine wordt vrijgegeven, je voelt motivatie en plezier — en dat kan je creatieve flow versterken.
Praktische tips: welke muziek kies je tijdens creatief werk?
Hoe kun je als haakster (of creatieve hobbyist) muziek strategisch inzetten, zodat het je werk ondersteunt in plaats van belemmert? Hier zijn mijn favoriete tips:
- Experimenteer met verschillende genres
Probeer vrolijke instrumentale muziek, lichte ambient of klassieke stukken. Let op hoe je denkt en werkt tijdens verschillende stijlen.
- Let op volume
Houd het op de achtergrond. Te hard kan afleiden, maar te zacht werkt misschien niet motiverend.
- Gebruik afspeellijsten voor focus
Op platformen zoals Spotify en Youtube heb je genoeg playlists voor rustgevende, inspirerende, etc. muziek, Zo hoef je gemakkelijk ontdekken wat voor jou werkt.
- Pas muziek aan op taaktype
Ga je brainstormen of wil je nieuwe ideeën laten ontstaan? Vrolijke of instrumentale muziek kan goed werken. Wil je juist nauwkeurig werken (zoals het lezen van een patroon, tellen van steken)? Probeer rustgevende of neutrale, eenvoudige muziek.
- Luister naar je lichaam en geest
Merk je dat je snel afgeleid wordt, stop dan en probeer iets anders. Muziek is een middel, geen must. Gebruik wat voor jóu werkt.
Muziek en creativiteit hebben een sprankelend, maar soms onvoorspelbaar verband. Het effect van muziek op jouw creatieve proces hangt af van wat je doet, wat je luistert en hoe je je voelt. Door te experimenteren met verschillende stijlen en bewust te kiezen wanneer je muziek wel of niet inschakelt, kun je muziek als een krachtig hulpmiddel gebruiken. Voor haaksters en andere creatieve mensen kan het een bron van flow, inspiratie en ontspanning zijn als je het op de juiste manier inzet.
Bronnen
Hier zijn de onderzoeken, artikelen en websites waar ik naar heb gekeken. Als je meer wil lezen, kun je hier verder duiken:
- “Vrolijke muziek verhoogt het creatief vermogen” – MijnGezondheidsgids. mijngezondheidsgids.nl
- “Does Listening to Music Stimulate Creative Thinking, or Stifle It?” – Time. TIME
- “Muziek verstoort probleemoplossend vermogen brein” – EW Magazine. EWmagazine.nl
- “Wat doet muziek met je gemoedstoestand?” – NPO Radio 1.NPO Radio 1
- “Muziek die je brein stimuleert” – Start2Create. Start2Create
- Kanaal “Focus Muziek” – Calm Radio. calmradio.com
- “Leerkrachten kunnen de muzikale creativiteit van leerlingen bevorderen” – Hanze Hogeschool (onderzoek educatie). hanze.nl
- Erik Scherder over de bijdrage van muziek aan de hersenontwikkeling – Méér Muziek in de Klas / LKCA. meermuziekindeklas.nl
Uitgelichte afbeelding: Foto door Ансплэш Степана via Unsplash
